Budowa i działanie detektora ATLAS
Tutaj zapoznamy się z budową detektora ATLAS oraz dowiemy jak cząstki - produkty zderzeń protonów - oddziałują w detektorze i jakie pozostawiają ślady. Będzie można wybrać krótkie filmy lub rysunki z opisami.


Nazwa ATLAS (A Toroidal LHC ApparatuS) pochodzi od dużego, torodoidalnego (t.j. mającego kształt grubej obręczy) magnesu otaczającego większość detektora. W środku detektora ATLAS zderzają się pary tzw. paczek cząstek (każda ze 100 miliardami protonów). Są one wcześniej przyspieszane i krążą w przeciwnych kierunkach w LHC. Na podstawie informacji zebranych przez detektory o takim zderzeniu - tak zwanym przypadku, fizycy są w stanie określić, jakie procesy fizyczne w nim wystąpiły. Potrzebne jest do tego dobre zrozumienie budowy detektora i jego funkcji. Przyjrzyjmy się więc temu dokładniej.

Filmy o detektorze ATLAS



ATLAS w obrazkach
Na poniższych rysunkach znajdują się krótkie opisy budowy i funkcji pełnionych przez poszczególne elementy detektora.

  • Detektor ATLAS jest urządzeniem wielofunkcyjnym pracującym przy Wielkim Zderzaczu Hadronów (LHC). Ma na celu uzyskanie wiedzy potrzebnej do zrozumienia jak powstał Wszechświat i z czego jest zbudowany. Za pomocą detektora ATLAS fizycy pragną rejestrować cząstki wytwarzane w zderzeniach proton-proton i określać ich własności. Należą do nich wielkości takie jak pęd, ładunek elektryczny i energia. W tym celu zbudowano detektor o ogromnych rozmiarach: o długości 44 m i średnicy 25 m. Składa się on z wielu różnych elementów, często będącymi osobnymi, wyspecjalizowanymi detektorami, realizującymi różne zadania. Tworzą one strukturę warstwową, jak cebula, otaczającą rurę akceleratora w której krążą protony.
  • Detektory śladowe rejestrują tylko cząstki naładowane i mierzą ich tor przelotu. Ponieważ w ich obszarze występuje pole magnetyczne, cząstki naładowane są odchylane. Na podstawie zakrzywienia można wyliczyć pęd cząstki oraz określić jej ładunek elektryczny. Oddziaływania cząstek wyprodukowanych w zderzeniu z materiałem tego detektora sa sporadyczne, dlatego cząstki te pozostawiają w nim niewielką część energii.
  • W kalorymetrze elektromagnetycznym (LAr electromagnetic barrel) rejestrowane są fotony i elektrony, które intensywnie oddziałują elektromagnetycznie. W ich przypadku cała energia jest absorbowana w tym detektorze i zamienia się na sygnał elektroniczny. Wielkość tego sygnału odpowiada zaabsorbowanej energii.
  • Kalorymetr hadronowy (Tile barrel) rejestruje cząstki oddziałujące silnie, zbudowane z kwarków i/lub antykwarków, zwane hadronami. Są to np. protony i neutrony.
  • Miony pozostawiają jedynie niewielką część swojej energii w kalorymetrach, dlatego są jedynymi cząstkami naładowanymi przechodzącymi przez wszystkie warstwy detektora ATLAS. Z tego powodu ostatnią jego warstwą są komory mionowe umieszczone w dodatkowym polu magnetycznym w celu jeszcze dokładniejszego pomiaru pędu mionów niż ten dokonywany w wewnętrznym detektorze śladowym. Pole to jest wytwarzane przez ogromne toroidalne (czyli w kształcie grubego pierścienia) cewki (stąd litera T w nazwie ATLAS). Są one zbudowane z tysięcy długich rur wypełnionych specjalnym gazem. W środku każdej rury znajduje się drut, a między rurą i drutem panuje wysokie napięcie. Przelatujące miony uwalniają w gazie ładunki elektryczne (jonizują go), które docierają do ścianek rury lub do drutu i są rejestrowane jako sygnał elektryczny.